حدیث سفینهحدیثی مشهور است از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم که نقش خاندانش را در هدایت مردم بیان می‌فرماید. [۲]
الجامع الصغیر، ص۲، ج۵۳۳.
۱ - متن و ترجمه حدیثحدیث سفینه : مثل اهل بیتی فیکم کمثل سفینة نوح من رکبها نجا و من تخلف عنها غرق. ترجمه: مثل اهل بیت من میان شما،کشتی نوح است که هر کس به آن پناه برد، نجات یافت و هر کس از آن جا ماند، هلاک شد. ۲ - اهمیت و جایگاه این حدیثشیعیان این حدیث را کنار احادیث غدیر، ثقلین (حدیث ثقلین)، منزلت (حدیث منزلت) و مانند آن جای می‌دهند، [۴]
حوض کوثر، حوض مشهور بهشت، ص۲۲۹.
و از اخبار متواتر و قطعی می‌شمارند. بنابر اعتقاد شیعه، حدیث سفینه، گواهی می‌دهد که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم جانشینان خود را معرفی و تعیین کرده است. [۵]
شیعه در اسلام، ص۱۷۶.
این حدیث را همه علمای اسلام پذیرفته‌اند و محدثینثقه با اسناد و طرق معتبر آن را روایت کرده‌اند. [۶]
اعیان الشیعة، ج۱، ص۳۷۰- ۳۷۱.
[۷]
دائرة المعارف تشیع، ج۶، ص۱۷۴.
حدیث سفینه با الفاظی گوناگون از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم نقل شده است؛ اما از همه آنها معنای وجوب اطاعت از امامان معصوم علیه‌السّلام برمی آید. پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در حدیث سفینه از شمار امامان علیه‌السّلام سخن نگفته؛ ولی در احادیثی دیگر، شمار آنان را دوازده نفر دانسته است. حدیث سفینه، از گذر تمثیل، بیان می‌کند که پیروی از اهل بیت علیه‌السّلام واجب است و رها ساختن آنها موجب گمراهی و تباهی. مراد از «سفینة نوح» همان کشتی مشهور حضرت نوح علیه‌السّلام است. قرآن کریم فرموده است که در زمان نوح پیامبر علیه‌السّلام طوفانی عظیم به پا شد و جهان را آب فرا گرفت و تنها کسانی جان به در بردند که به او ایمان آوردند و در کشتی نشستند.اینکه پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم نجات پناهندگان به اهل بیت علیه‌السّلام را قطعی دانسته است، نشان از عصمت آنان نیز دارد. [۱۰]
اعیان الشیعة، ص۳۷۰- ۳۷۱.
۳ - حدیث منزلتانت منی بمنزلة هارون من موسی الا انه لا نبی بعدی. ترجمه: تو برای من همانند هارونی برای موسی جز آنکه پس از من پیامبری نیست. ۴ - موضوع و علت بیان حدیثحدیثی است از پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم که مقام و منزلت علی بن ابی طالب علیه‌السّلام را باز می‌نماید و بدین روی به «حدیث منزلت» شهرت یافته است. پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم چندین بار این کلام را بر زبان مبارک آورده است؛ از جمله در غزوه تبوک. ماجرا از این قرار بود که چون پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم از احتمال هجوم سپاه روم به مدینه باخبر شد، مسلمانان را فراخواند و فرمان داد برای حرکت به سوی سپاه روم آماده شوند. از سوی دیگر می‌دانست که منافقان ممکن است در غیاب او دسیسه کنند و مدینه را به آشوب کشند. از این رو، تصمیم گرفت امام علی علیه‌السّلام را با خود نبرد و در مدینه بگذارد. چون منافقان از تصمیم پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم آگاه شدند، شایعه انداختند که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم به علی علیه‌السّلام بی مهری کرده و او را با خود نمی‌برد. پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم نیز برای روشن ساختن هدف خویش از همراه نکردن علی علیه‌السّلام با سپاه، از مقام و منزلت والای او نزد خویش پرده برداشت و بدین سان، کوشش منافقان را عقیم نهاد. ۵ - اهمیت حدیث منزلتمنابع تاریخی، روایی و کلامی، این حدیث را بسیار مهم شمرده و آن را به بحث نهاده‌اند و حتی برخی دانشمندان شیعه کتب مستقلی برای باز نمودن آن نگاشته‌اند. میر حامد حسین، از علمای شیعه کتاب عبقات الانوار را بدین حدیث اختصاص داده است. حدیث منزلت از نظر دانشمندان شیعه، در شمار احادیث صحیح و معتبر است و به صورت متواتر از پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم نقل شده است. این حدیث در صد حدیث اهل سنت و هفتاد حدیث شیعه آمده است. استواری و صحت حدیث منزلت چنان است که حتی معاویه آن را نقل کرده است. سعد بن ابی وقاص - از دشمنان امام علی علیه‌السّلام - نیز این حدیث را از افتخارات امام علی علیه‌السّلام دانسته است. [۱۸]
الصواعق المحرقة، ص۱۷۹.
۶ - مفهوم و کاربرد حدیثحدیث منزلت گواهی می‌دهد که امام علی علیه‌السّلام را نزد پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم جایگاهی بوده است که هیچ یک از صحابه یارای رسیدن به آن را نداشته‌اند. از این حدیث، افزون بر فضیلت امام علی علیه‌السّلام ، می‌توان به عصمت و خلافت او نیز پی برد؛ زیرا پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم همه فضایل و خصایص و مناصب هارون علیه‌السّلام را برای امام علی علیه‌السّلام ثابت کرده است مگر نبوت. بنابر آیات قرآنی، حضرت موسی علیه‌السّلام از خداوند درخواست که برادرش، هارون علیه‌السّلام ، را وزیر او سازد و در امر رسالت، شریکش کند و بدین وسیله، او را نیرویی بیش تر بخشد و یاری اش دهد. خداوند این دعای موسی علیه‌السّلام را پذیرفت و اجابت کرد،. هارون علیه‌السّلام در غیاب موسی علیه‌السّلام جانشین او نیز بوده است. ۶.۱ - اثبات جانشینی امام علیاستثنای مقام نبوت در پایان حدیث، بر این تایید می‌کند که امام علی علیه‌السّلام از همه مناصب دیگر هارون علیه‌السّلام برخوردار بوده است. استدلال به این حدیث برای اثبات خلافت امام علی علیه‌السّلام بدان اندازه روشن است که مامونخلیفه عباسی در مناظره با علمای عصرش با استفاده از همین حدیث خلافت امام علی علیه‌السّلام را ثابت می‌کند. ۷ - نظر برخی علمای اهل سنت و جواب آنبرخی دانشمندان اهل سنت بر آن رفته‌اند که حدیث منزلت، تنها بر خلافت امام علی علیه‌السّلام در مدینه هنگام غزوه تبوک دلالت می‌کند و نمی‌توان آن را دلیلی بر خلافت امام علیه‌السّلام پس از رحلت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم دانست. متکلمان شیعه پاسخ داده‌اند که: اولا پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در حوادثی دیگر، کسانی دیگر را نیز جانشین خود ساخت؛ اما هیچ گاه این چنین از جانشینی آنان یاد نکرد؛ ثانیا، این وصف پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم از جایگاه امام علی علیه‌السّلام منحصر به جنگ تبوک نیست؛ بلکه در چند رویداد دیگر، پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم همین سان از علی علیه‌السّلام و جایگاه او یاد کرده است. از آن جمله پیمان اخوت اول و دوم و نیز واقعه بستن درهای مسجد مدینه است. [۲۴]
پیشوایی در اسلام، ص۲۵۱.
۸ - پانویس
۹ - منبعفرهنگ شیعه، ج۱، ص۲۲۶، برگرفته از مقاله «حدیث سفینه». |